Ο συγκεκριμένος οδηγός (που μπορείτε να τον βρείτε σε pdf και εδώ) έχει ως στόχο να αναλύσει τις κύριες παραμέτρους των εργασιακών καθεστώτων που ισχύουν στον κλάδο των τεχνικών στη μελέτη - κατασκευή.
Ειδικά σε μία περίοδο σχετικής ανάκαμψης του κλάδου, είναι σημαντικό όπλο για κάθε εργαζόμενη/ο να γνωρίζει τι ισχύει στον κλάδο, ιδιαίτερα στις πρώτες συζητήσεις με πιθανούς εργοδότες, ώστε να διαπραγματευτεί, διασφαλίζοντας τα δικαιώματά του/της. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε όμως, πως βασική μας προτεραιότητα παραμένει η συλλογική διεκδίκηση μέσα από το Σωματείο για την κατάκτηση Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας, η οποία θα λειτουργεί ως βάση για τα ελάχιστα μισθολογικά και τα εργασιακά δικαιώματα,11 χρόνια μετά τη λήξη της τελευταίας.
Σήμερα στους/στις μηχανικούς και τεχνικούς υπάρχουν 3 καθιερωμένα εργασιακά καθεστώτα τα οποία αναλύονται στις επόμενες ενότητες.
Επιπλέον, για το κάθε καθεστώς, παραθέτουμε τα ισχύοντα δεδομένα για το ασφαλιστικό, το μισθολογικό, το φορολογικό και τα εργασιακά δικαιώματα.
1. Σύμβαση εξαρτημένης μισθωτής εργασίας
Επεξήγηση
Το καθεστώς αυτό συχνά αναφέρεται και ως ΙΚΑ (ή ΙΚΑ-ΤΣΜΕΔΕ), που ήταν το παλιό ταμείο των μισθωτών υπαλλήλων. Είναι το μόνο που καλύπτει πλήρως τις μισθωτές σχέσεις εργασίας, και διασφαλίζει “αυτόματα” τα ισχύοντα εργασιακά δικαιώματα.
Ασφαλιστικό
Οι ασφαλιστικές εισφορές καταβάλλονται σε ποσοστά αναλογικά του μισθού από εργαζόμενους και εργοδότες, και παρακρατούνται αυτόματα κατά την καταβολή του μισθού. Υπάρχουν 5 “κλάδοι” (κομμάτια) της ασφάλισης για τα οποία πληρώνουμε εισφορές:
- Κύρια σύνταξη: από εδώ προκύπτουν τα βασικά ποσά των συντάξεων για κάθε εργαζόμενο/η
- Υγεία: καλύπτουν εν μέρει τις δαπάνες για το δημόσιο σύστημα υγείας
- Επικουρική σύνταξη: από εδώ προκύπτουν τα ποσά των επικουρικών συντάξεων. Ειδικά για τους μηχανικούς πλέον οι εισφορές δεν είναι αναλογικές του μισθού, αλλά “επιλογή” μεταξύ 3 κλάσεων στάνταρ ποσών. Για τους/τις μη μηχανικούς, παραμένουν αναλογικές.
- Πρόνοιας (εφάπαξ): από εδώ προκύπτει η εφάπαξ παροχή που καταβάλλεται κατά τη συνταξιοδότηση. Προβλέπεται μόνο για τους/τις μηχανικούς. Πλέον δεν είναι αναλογικά, αλλά επίσης με “επιλογή” μεταξύ 3 κλάσεων.
- ΛΑΕΚ-ΟΑΕΔ-ΟΕΕ-ΟΕΚ: καλύπτουν εν μέρει τις δαπάνες για παροχές προς τους εργαζόμενους που αφορούν ειδικά προγράμματα ενίσχυσης (όπως οι εργατικές κατοικίες).
Φορολογικό
Τα εισοδήματα από τη μισθωτή εργασία φορολογούνται με συγκεκριμένη φορολογική κλίμακα. Ο φόρος παρακρατείται αυτόματα κάθε μήνα κατά την καταβολή του μισθού. Δεν προκύπτει επιπλέον φόρος στο τέλος του χρόνου για αυτά τα εισοδήματα.
Μισθολογικό
Συμφωνείς με τον εργοδότη ένα “καθαρό” ποσό, το οποίο προκύπτει από το αντίστοιχο μικτό, μείον τις παραπάνω κρατήσεις (ασφαλιστικές - φορολογικές), και το οποίο πληρώνεσαι 14 φορές το χρόνο: 12 μηνιαίους μισθούς και 2 επιπλέον στα “δώρα”. Τα “δώρα” καταβάλλονται 1 ολόκληρο τα χριστούγεννα, μισό το Πάσχα και άλλο μισό όταν πάρεις τη μεγάλη άδειά σου. Η καθυστέρηση της καταβολής του δώρου από τον εργοδότη διώκεται με αυτόφωρο. Να σημειώσουμε ότι ο μικτός μισθός περιλαμβάνει τις ασφαλιστικές κρατήσεις του εργαζόμενου, αλλά όχι του εργοδότη, συνεπώς το συνολικό εργοδοτικό κόστος είναι μεγαλύτερο από το μικτό ποσό.
Εργασιακά δικαιώματα
Κατοχυρώνονται “αυτόματα” όλα τα ισχύοντα εργασιακά δικαιώματα: αποζημίωση απόλυσης, ωράριο, άδειες (ετήσιες, αναρρωτικές, γονεϊκές κλπ).
2. Μπλοκάκι “αμιγές”
Επεξήγηση
Το μπλοκάκι, ή πιο επίσημα Δελτίο Παροχής Υπηρεσιών (ΔΠΥ) είναι ο τρόπος με τον οποίο αμείβονται οι κανονικοί αυτοαπασχολούμενοι από τις επιχειρήσεις. Η βασική διαφορά αυτοαπασχολούμενου - υπαλλήλου (και με βάση τον νόμο) είναι ότι ο αυτοαπασχολούμενος δεν δέχεται δεσμευτικές εντολές για τον τρόπο, τόπο, χρόνο παροχής της εργασίας, δεν του ασκείται διαρκής εποπτεία και δεν προκύπτει προσωπική και νομική εξάρτηση από τον εργοδότη. Διαφορετικά υφίσταται “υποκρυπτόμενη” εξαρτημένη σχέση εργασίας, η οποία έχει αποδειχτεί πολλές φορές και στα δικαστήρια.
Πώς φτάσαμε λοιπόν το μπλοκάκι να αφορά πλειοψηφικά τους υπαλλήλους μηχανικούς - τεχνικούς; Την περίοδο πριν το 1990 οι μηχανικοί, ειδικά στην μελέτη - κατασκευή, ήταν κατά κανόνα κανονικοί αυτοαπασχολούμενοι. Όταν σταδιακά άρχισαν να συγκροτούνται μαζικά μικρότερες και μεγαλύτερες επιχειρήσεις στον κλάδο, και να αποκτούν υπαλλήλους, πρότειναν στους μηχανικούς - τεχνικούς να συνεχίζουν με το ίδιο καθεστώς “συνεργασίας”. Η απουσία συνδικαλισμού στον κλάδο εκείνη την εποχή, αλλά και κάποιες “διευκολύνσεις” που ίσχυαν για τους αυτοαπασχολούμενους μηχανικούς εκείνα τα χρόνια (χαμηλότερη φορολογία, σχετικά υψηλές συντάξεις -για τους προ ‘93- με σχετικά χαμηλές στάνταρ εισφορές) οδήγησαν στην αποδοχή του καθεστώτος. Οι “διευκολύνσεις” έχουν πάψει να ισχύουν εδώ και καιρό, ωστόσο το μπλοκάκι είχε γίνει “παράδοση” στην κλάδο, και οι εργοδότες το προτείνουν ως “αυτονόητο”, ειδικά στα χρόνια της κρίσης που είχαν ως όπλο τη μαζική ανεργία.
Ασφαλιστικό
Εδώ υπάρχουν οι ίδιοι ασφαλιστικοί κλάδοι με το καθεστώς 1 (σύμβαση εξαρτημένης εργασίας), πλην του v. ΛΑΕΚ-ΟΑΕΔ κλπ. Οι εισφορές δεν προκύπτουν όμως αναλογικά, αλλά μόνο με επιλογή μεταξύ κλάσεων στάνταρ ποσών. Στην περίπτωση αυτή οι εισφορές δεν παρακρατούνται αυτόματα με την καταβολή του μισθού, αλλά καταβάλλονται ανεξάρτητα από τον ίδιο τον εργαζόμενο στον ΕΦΚΑ.
Οι εργοδότες συχνά μας λένε ότι μας μένουν περισσότερα “καθαρά”, επειδή προκύπτουν χαμηλότερες εισφορές με αυτό το καθεστώς. Τους συμφέρει, γιατί γλιτώνουν ασφαλιστικές εισφορές και τις φορτώνουν ολόκληρες σε εμάς. Αυτό που αποκρύπτουν είναι ότι οι χαμηλότερες αυτές εισφορές, που συνήθως αναγκαζόμαστε να επιλέξουμε (χαμηλές κλάσεις), οδηγούν σε σημαντικά χαμηλότερες συντάξεις. Πρόκειται για ξεκάθαρη κλοπή τόσο των ατομικών ασφαλιστικών δικαιωμάτων όσο και των ασφαλιστικών ταμείων που είναι συλλογική ιδιοκτησία των εργαζομένων.
Φορολογικό
Στο αμιγές μπλοκάκι ισχύουν τα εξής:
- Σε κάθε δελτίο που κόβεις υπάρχει αυτόματα φορολογική παρακράτηση 20%. Μέρος αυτού του ποσού συμψηφίζεται με τον τελικό ετήσιο φόρο, που συνήθως είναι χαμηλότερος, οπότε προκύπτει “επιστροφή φόρου”, την οποία όμως θα πάρεις την επόμενη χρονιά (μετά την εκκαθάριση των φορολογικών δηλώσεων).
- Επειδή το κράτος εμμέσως αναγνωρίζει ότι πρόκειται για μισθωτή εργασία, ισχύει και εδώ η φορολογική κλίμακα των μισθωτών, αλλά με προϋποθέσεις (περίπτ. στ’ της παρ. 2 του άρθρου 12 του ΚΦΕ)
- Να έχεις μέχρι το πολύ 3 εργοδότες (δηλαδή να κόψεις δελτίο σε μέχρι 3 ΑΦΜ) ή να κόψεις >=75% του ετήσιου ποσού σε έναν μόνο εργοδότη (ένα ΑΦΜ), και να έχεις αντίστοιχες έγγραφες συμβάσεις.
- Να μην κόψεις καμία απόδειξη παροχής υπηρεσιών, δηλαδή σε ιδιώτη που δεν είναι επιχείρηση.
- Να δηλώνεις στην εφορία “έδρα της εταιρίας” σου ίδια με την κατοικία σου.
- Εάν κάποια από αυτές τις προϋποθέσεις δεν ισχύει, τότε χάνεις την φορολογική κλίμακα του μισθωτού, και κυρίως το αφορολόγητο που ισχύει, και προκύπτει σημαντική φορολογική επιβάρυνση (περίπου 800 ευρώ).
- Μετά την πρώτη 5ετία από όταν άνοιξες βιβλία στην εφορία, επιβαρύνεσαι με επιπλέον “τέλος επιτηδεύματος” 500 ευρώ το χρόνο.
- Επειδή η τήρηση φορολογικών στοιχείων (περιοδικές δηλώσεις ΦΠΑ, ηλεκτρονική τιμολόγηση, τήρηση βιβλίων εσόδων - εξόδων), είναι μια δουλειά που απαιτεί χρόνο και κάποιες γνώσεις, πολλές φορές προκύπτει η ανάγκη για λογιστή, και άρα επιπλέον κόστος.
Μισθολογικό
Ο τρόπος συμφωνίας με τους εργοδότες δεν είναι ενιαίος, ακριβώς επειδή δεν ορίζεται τυπικά “καθαρός” μισθός. Συνήθως η μισθολογική πρόταση αφορά το μηνιαίο ποσό που θα αναγράφεται στο μπλοκάκι συν το ΦΠΑ. Όμως, υπάρχουν μια σειρά από ασάφειες που αναγκάζεσαι να διαπραγματευτείς:
- Οι πληρωμές συνήθως είναι 12, δηλαδή 1 κάθε μήνα, ωστόσο υπάρχουν και εξαιρέσεις*.
- Επειδή πληρώνεις μόνος/η σου τις ασφαλιστικές εισφορές, οι εργοδότες συνήθως θεωρούν αυτονόητο ότι θα επιλέξεις την ελάχιστη ασφαλιστική κλάση, και ορίζουν έτσι τον “καθαρό” μισθό τον οποίο προσφέρουν.
- Το ΦΠΑ είναι επιπλέον του ποσού που συμφωνείς. Το γεγονός ότι καταβάλλεται στο λογαριασμό σου στην τράπεζα, δεν σημαίνει κάτι, γιατί πρέπει στη συνέχεια να το καταβάλεις στην εφορία. Υπάρχουν εργοδότες που θεωρούν ότι το ΦΠΑ είναι μέρος της αμοιβής, επειδή θεωρητικά θα μπορούσε να συμψηφιστεί με κάποια έξοδα! Αφενός οι υπάλληλοι δεν έχουν επαγγελματικά έξοδα, αφετέρου το ΦΠΑ δεν θεωρείται αμοιβή ούτε καν στους κανονικούς αυτοαπασχολούμενους.
- Είναι συχνά ασαφές στις περιπτώσεις που οι εργοδότες προτείνουν “καθαρό μισθό”, εάν σε αυτόν συνυπολογίζουν την “επιστροφή φόρου” και το τέλος επιτηδεύματος.
*σε ορισμένες περιπτώσεις εφαρμόζεται το καθεστώς της ωρομισθίας (πληρωμή με την ώρα), το οποίο είναι ακόμα δυσμενέστερο, καθώς δεν πληρώνεσαι ετήσιες άδειες, αναρρωτικές κλπ. Συνήθως πληρώνεσαι πρακτικά τους 11 μηνες του χρόνου, ενώ τον 12ο μήνα που ισοδυναμεί με την ετήσια άδειά σου αμείβεσαι ελάχιστα. Επιπλέον, επειδή η αμοιβή γίνεται με βάση τις ώρες εργασίας, οι μηνιαίες πληρωμές σχεδόν πάντα γίνονται μετά το τέλος του μήνα και καθυστερούν, οπότε θα πρέπει να αποσαφηνίζεται εκ των προτέρων κάθε πότε θα γίνεται η καταβολή τους.
Για όλους τους παραπάνω λόγους, εάν δεν μπορεις να αποφύγεις το “μπλοκάκι” είναι μάλλον καλύτερο να διαπραγματευτείς ένα ετήσιο συνολικό ποσό +ΦΠΑ, ώστε να είσαι σίγουρος/η τι έχεις συμφωνήσει. Έχοντας λάβει υπόψη όλα τα παραπάνω δεδομένα, και με το εργαλείο υπολογισμών στο οποίο παραπέμπουμε στο τέλος, μπορείς να υπολογίσεις σε τι απολαβές αυτό αντιστοιχεί.
Εργασιακά δικαιώματα
Δεν υπάρχει “τυπική” και “αυτόματη” κατοχύρωση των εργασιακών δικαιωμάτων, όπως συμβαίνει στο καθεστώς της σύμβασης εργασίας. Ωστόσο, αφού έχεις όλες τις υποχρεώσεις ενός υπαλλήλου (ωράριο κλπ), στην πραγματικότητα εδώ υποκρύπτεται εξαρτημένη σχέση εργασίας. Για το λόγο αυτό, πρακτικά έχεις τα ίδια εργασιακά δικαιώματα. Για να τα κατοχυρώσεις χρειάζεται όμως συχνά διαρκής τριβή ή και συγκρούσεις με τον εργοδότη. Να έχεις υπόψη σου ότι ακόμα και στις πιο ακραίες περιπτώσεις (πχ απόλυση) ο συλλογικός αγώνας, κάποιες φορές συνδυαστικά με τα ένδικα μέσα, οδηγούν στην κατοχύρωσή τους.
3. Υβριδικό μπλοκάκι (άρθρο 39/9 – ν.4387/2016, Κατρούγκαλου)
Επεξήγηση
Το “υβριδικό μπλοκάκι” είναι πιο πρόσφατο και εφαρμόζεται από 1/1/2017. Αποτελεί ουσιαστικά μια παραλλαγή στο “μπλοκάκι”, στην οποία οι εργοδότες καταβάλλουν ασφαλιστικές εισφορές. Προέκυψε από τον συμβιβασμό της ανάγκης του να πληρώνουν οι εργοδότες ορισμένες ασφαλιστικές εισφορές, χωρίς ταυτόχρονα να δεσμεύονται να τηρούν τα εργασιακά δικαιώματα. Για να υπαχθείς σε αυτό το καθεστώς πρέπει να έχεις μέχρι 2 εργοδότες (δελτίο σε μέχρι 2 ΑΦΜ). Η προϋπόθεση είναι ανεξάρτητη από τις προϋποθέσεις που ισχύουν για τη φορολογία.
Ασφαλιστικό
Ισχύει ότι και στο καθεστώς 1 (σύμβαση εξαρτημένης εργασίας) πλην του v. ΛΑΕΚ-ΟΑΕΔ κλπ. Στους κλάδους ασφάλισης που τα ποσά υπολογίζονται αναλογικά με το μισθό (i. κύρια σύνταξη, ii. υγεία, iii. επικουρική για τους μη μηχανικούς), ως μισθός θεωρείται το μηνιαίο ποσό που αναγράφεται στο μπλοκάκι.
Φορολογικό
Ισχύει ακριβώς ό,τι και στο καθεστώς 2 (“αμιγές” μπλοκάκι).
Μισθολογικό
Πρακτικά ισχύει η ίδια λογική με το καθεστώς 2 (“αμιγές” μπλοκάκι). Ωστόσο είναι ευνοϊκότερο μισθολογικά, εφόσον όμως συμφωνηθεί το ίδιο (μηνιαίο ή ετήσιο) ποσό + ΦΠΑ. Συγκεκριμένα, οι εισφορές που καταβάλλει ο εργοδότης δεν αφαιρούνται από την συμφωνημένη αμοιβή, αλλά καταβάλλονται ξεχωριστά. Επιπλέον, η αμοιβή καταβάλλεται πάντα σε μηνιαία βάση (12 φορές το χρόνο).
Εργασιακά δικαιώματα
Η συνθήκη είναι αντίστοιχη με αυτή του καθεστώτος 2 (“αμιγές” μπλοκάκι). Ωστόσο, με δεδομένο ότι ο εργοδότης έχει αποδεχθεί εμμέσως την εξαρτημένη σχέση εργασίας, οι προστριβές για την κατοχύρωση των εργασιακών δικαιωμάτων είναι συνήθως μικρότερες.